Als schrijver van Woordkracht10 heb ik een rare tic als het op onze prachtige taal aankomt. Als ik mensen hoor praten, is het net of er naast mijn gewone ‘luisteroor’ nog een opnameapparaatje meeloopt. Een soort aparte taalscanner die 'real time' nagaat of alle woorden en zinnen die voorbij komen wellicht ook op een andere manier geïnterpreteerd kunnen worden. Dus behalve de gewone boodschappen die mijn omgeving zendt, hoor ik tevens toevallige rijmwoorden, verborgen woordspelingen, linkjes met de beroepen, hobby’s, of voor-/achternamen van degenen die aan het woord zijn, enzovoort. Soms vermoeiend, want het kan daardoor aardig druk zijn in mijn hoofd, maar meestentijds toch wel een (geheime) bron van vermaak.
Een paar voorbeelden. • Toen een kennis van me een alternatieve elfstedentocht had geschaatst en verkouden terugkwam, kon ik het niet nalaten te denken dat ze op de elfstedentocht had gestaan. • Als ik van mijn badkamer naar mijn slaapkamer loop, kan mijn taalscanner zich erover verwonderen hoe dat zo heeft kunnen ontstaan. Het zou immers toch veel logischer zijn als ik van de badkamer naar de bedkamer zou lopen? • Ik bedenk me, als mijn teamgenote Dagmar weer eens een superronde heeft gegolft, dat ze inderdaad een geweldenaar is als ze haar ‘dag mar’ heeft... • Wanneer ik iemand het voorstel hoor doen om te ‘carpoolen’, vraag ik me altijd weer af of je daar aparte biljartkeus voor nodig hebt. • En als het gaat over biljartkeus, dan wil mijn scannertje graag weten welke keuzes er dan zijn...
Goed. U hebt nu een idee van de taalkronkels in mijn hoofd. En in het verlengde daarvan, kan ik ineens ook horen, dat de meest gewone Nederlandse woorden eigenlijk best vreemd zijn.
Neem nou ontdooien. We gebruiken dat woord als iets wat bevroren is, langzaam opwarmt en bijvoorbeeld weer zacht wordt. Dat is vreemd. Want ga maar na... ‘ont-woorden’ hebben praktisch allemaal de betekenis in zich, dat er wordt gestopt met het ene te doen om iets anders te bereiken.
Immers: als we iets ont-dekken, dan halen we in feite het dek (de bedekking) van iets af, zodat we datgene wat eronder ligt, kunnen zien. Als we iets ont-cijferen dan proberen we van iets wat gecodeerd is (door bijvoorbeeld cijfers) de code te kraken, zodat we verborgen gegevens leesbaar kunnen maken. En als we iets willen ont-rafelen, dan doen we ons best de kluwen van rafels los te maken, opdat we weer overzicht en structuur krijgen. Ont-spannen, ont-eren... de lijst is ellenlang. Met (wat mij betreft) het prachtige ont-staan als hoogtepunt. Want als iets ont-staat, blijft het niet langer statisch stilstaan, maar gaat het groeien, ontwikkelen en evolueren. Ik word er bijna emotioneel van.
Maar goed, met ontdooien is dit dus helemaal niet zo. Als we iets ont-dooien halen we helemaal niet de dooi weg. Nee. We halen de vorst weg! We proberen zogezegd de code van koude te kraken, de kluwen van vorst los te maken. Wat mij en mijn drukke taalscannertje betreft, zou ontdooien dan ook vervangen moeten worden door het veel ‘juistere’ ont-vriezen. Of desnoods ont-vorsten, maar dat klinkt dan weer alsof we ons land van zijn koning willen beroven en dat kan niet de bedoeling zijn. Al zou ons koningshuis best wel eens wat meer mogen ontdooien... Oh sorry, daar ging het scannertje weer! Ontvriezen dus. Net zoals mijn taalscanner ont-waken naar ont-slapen corrigeert. En ont-houden naar ont-vergeten.
Trouwens, nu we ons toch in dit rijk van ‘ont-woorden’ bevinden, wil ik ook maar meteen mijn vraagtekens zetten bij ontbijten. Ont-bijten! Lettend op het voorgaande, suggereert dit werkwoord dat we stoppen met bijten, om iets anders te bereiken. Dat is toch op zijn minst curieus? Want wat was het dan, dat we aan het bijten waren? Een nachtmerrie? (Oh jee, verdonkeremaand paardenvlees!) Ons kussensloop? En wat zouden we daar in hemelsnaam mee willen bereiken? Denk er maar eens over na...
Let wel, en ook dát geef ik toe: mijn taalscanner en ik zijn ons ervan bewust dat we ons in dezen (ja, mét -n) bezighouden met redelijk zinloze overpeinzingen. Zelfs met taalkundig prima te verklaren evoluties, zoals dat deze vreemde ‘ont-woorden’ eigenlijk verbasterde ‘in-woorden’ zijn. Maar wat kan ik zeggen? We vinden dat gewoon ont-zettend ont-spannend...
Comments